ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΥΜΠΟΥΡΗ
11 Μαΐου 2018
Δρ. Εκπαιδευτικής Πολιτικής ΕΚΠΑ
Η ρητορική των ΜΜΕ: όταν ο πολιτικός λόγος γίνεται τίτλος
ikoubour@gmail.com
Θεματική: Πολιτική & λόγος
Η πολιτική είναι η πρώτη των τεχνών και η τελευταία των επαγγελμάτων.
Βολταίρος, 1694-1778, Γάλλος φιλόσοφος & συγγραφέας
Είναι η πολιτική, τέχνη; Αν υιοθετήσουμε τη φράση του Βολταίρου, πρόκειται για την πρώτη των τεχνών. Αναμφίβολα η εκφορά πολιτικού λόγου απαιτεί ιδιαίτερη επιδεξιότητα γιατί έχει ως στόχο την πειθώ. Εντούτοις, για να καταφέρει κάποιος να πείσει ένα ακροατήριο βασίζεται σε μια άλλη τέχνη: αυτή της ρητορικής, της τέχνης του λόγου. Είναι φανερό λοιπόν ότι η πολιτική τέχνη και η ρητορική συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, αφού ο επιτυχημένος πολιτικός έχει την ικανότητα να κάνει αποτελεσματική χρήση της πειθούς.
Η πειθώ, με τη σειρά της είναι μια λειτουργία του λόγου, του διαύλου επικοινωνίας, ο οποίος χρησιμοποιείται σε όλες τις μορφές της ανθρώπινης έκφρασης και κατά κύριο λόγο στην πολιτική. Η πολιτική επικοινωνία, ειδικότερα, χρησιμοποιεί αρκετά κανάλια, στοχεύοντας στο επιθυμητό κοινό, εκ των οποίων ο Τύπος είναι από τα πιο σημαντικά. Για να «περάσει» ένα πολιτικό μήνυμα μέσω του διαύλου του Τύπου, χρησιμοποιούνται διάφορες δημοσιογραφικές τεχνικές, από τις οποίες αρκετά δημοφιλής είναι η μετατροπή του μηνύματος σε κύριο τίτλο. Ο τίτλος απευθύνεται στο θυμικό του αναγνώστη αποτελώντας το υποσυνείδητο μήνυμα που θέλει να του «υποβάλει».
Ενδεικτική περίπτωση χρήσης του τίτλου, ως ρητορικού εργαλείου είναι ο πολιτικός λόγος που αναπτύσσεται μέσω του Τύπου κάθε φορά που πρόκειται να γίνει μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η συμπολίτευση και η αντιπολίτευση μάχονται μέσω των κυρίων τίτλων για να πείσουν περί της χρησιμότητας ή όχι της επικείμενης εκπαιδευτικής αλλαγής, εγείροντας κατά περίπτωση το ενδιαφέρον συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, των οποίων τα «συμφέροντα» θίγονται ή κινδυνεύουν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ρητορικής είναι αυτή που αναπτύχθηκε μέσω του Ημερήσιου Τύπου κατά την περίοδο που Υπουργός Παιδείας ήταν ο Γεράσιμος Αρσένης, ενώ η μεταρρύθμιση που έφερε το όνομά του έμεινε στην ιστορία σαν μια από τις πιο ταραχώδεις στα εκπαιδευτικά χρονικά της χώρας. Η μεταρρύθμιση Αρσένη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ρητορικής και πολιτικής τέχνης. Μέσα από την παράθεση των κυρίων τίτλων τριών διαφορετικών εφημερίδων της εποχής εκείνης, καταδεικνύεται η πολιτική προσέγγιση τριών μεγάλων, σε κυκλοφορία, εφημερίδων, με εντελώς διαφορετικό πολιτικό προσανατολισμό και η επιχειρηματολογία που αναπτύχθηκε γύρω από την αποδοχή ή απόρριψη της εν λόγω μεταρρυθμιστικής προσπάθειας.
Στην εισήγηση αυτή αναλύεται όχι μόνο ο πολιτικός λόγος που εκπορεύεται από τον ίδιο τον πολιτικό προς το αναγνωστικό κοινό μέσω του Τύπου, αλλά επίσης ο πολιτικός λόγος και η ρητορική που αναπτύσσεται και από το ίδιο το μέσο, τον Τύπο, συνδιαμορφώνοντας έτσι το πολιτικό μήνυμα. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι ο πολιτικός λόγος και η ρητορική που χρησιμοποιείται για την εκφορά του, αποτελούν έναν πυκνό ιστό συσχετιζόμενων και αλληλεπιδρώντων δυνάμεων που κινούν κατά περίπτωση την πολιτική ζωή, αλλά και διαμορφώνουν τις στάσεις των πολιτών – αποδεκτών της όποιας πολιτικής βούλησης.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ηλιού, Ηλίας (2005). Η ρητορική του Αριστοτέλη, Αθήνα: Κέδρος.
Κιτρομιλήδης, Π.(2013). Πολιτική επιστήμη. Αθήνα: Πόλις.
Ψυχοπαίδης, Κοσμάς (1989). Εισαγωγή στην πολιτική επιστήμη. Αθήνα: Ποταμός.
Ball , A. & Peters, G (2002). Σύγχρονη Πολιτική και Διακυβέρνηση, Αθήνα: Παπαζήσης.
Carnoy, M. (1990). Κράτος και Πολιτική Θεωρία, Αθήνα: Οδυσσέας.
Heywood, Α. (2005). Εισαγωγή στην Πολιτική Επιστήμη, Αθήνα: Πόλις.