Διονύσιος Τσιριγώτης
6 Μαΐου 2018Επ. Καθηγητής Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Από το ελληνικό κοινό στο ελλαδικό κράτος. Μια ερμηνεία των παθολογιών του ελληνικού πολιτικού συστήματος, με όχημα τη μετάβαση από το ελληνικό κοσμοσύστημα στο κράτος έθνος.[1]
[1] Μέρος των εξόδων για την παρουσίαση του παρόντος άρθρου καλύπτεται από το Κέντρο Ερευνών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Θεματική: Σύγχρονη πολιτική θεωρία
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Πως εξηγείται το γεγονός της προεξέχουσας θέσης του ελληνισμού στις ευρύτερες περιφέρειες της Ανατολικής Μεσογείου, των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, ακόμη και υπό το καθεστώς της Οθωμανοκρατίας σε αντιδιαστολή με την «καχεκτική δυσμορφία και καθυστέρηση» του Ελληνικού κράτους; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι διττή και συνέχεται με τις εσωτερικές και εξωτερικές συνιστώσες της γέννησης και εξέλιξης του ελλαδικού κράτους. Οι πρώτες συνδέονται με την επιβολή του νεωτερικού κανόνα κατά την περίοδο της αντιβασιλείας-βασιλείας του Όθωνα, με συνεπακόλουθο την ιδιοποίηση της πολιτικής λειτουργίας από την άρχουσα τάξη, μεταθέτοντας την κοινωνία σε καθεστώς ιδιωτείας. Στις δεύτερες εγγράφονται οι στρατηγικές προτεραιότητες των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής για τη διαρρύθμιση, κατά το μέτρο των ζωτικών τους συμφερόντων, του Ανατολικού ζητήματος. Δεσπόζοντος του Αγγλορωσσικού πολιτικοστρατιωτικού ανταγωνισμού (ως στρατηγική κατατριβής τρίτων) στις μείζονες περιφέρειες της Ανατολικής Μεσογείου, των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Σπεύδοντας να προδηλώσουμε την κεντρική υπόθεση εργασία της μελέτης μας, θα καταδείξουμε ως αξονική αιτία της πολιτικής-πολιτειακής δυσμορφίας και λειτουργικής μειονεξίας του Ελληνικού κράτους, την αναντιστοιχία του με τις θεμελιώδεις ορίζουσες-συνέχουσες της κοσμοσυστημικής συγκρότησης του ελληνισμού από την εμφάνισή του έως τις απαρχές του 20ο αιώνα. Ειδικότερα, αναφερόμαστε στην κατάλυση του κοινωνικοπολιτικού κυττάρου/πυρήνα της ελληνικής (πολιτικής-πολιτειακής οργάνωσης) ιδιαιτερότητας και συνάμα αυτόφωτης πηγής πνευματικής-πολιτικής-πολιτιστικής ισχύος, τη «μεταλλαγμένη σε πολιτειακά αυτόνομο “κοινό” πόλη-κράτος».
Για τον έλεγχο της κεντρικής υπόθεσης εργασίας, επιχειρείται η συγκριτική ανάλυση των ιδιοσυστατικών παραμέτρων του πολιτικού φαινομένου στο νεωτερικό κράτος, σε αντιπαραβολή με το ελληνικό κοινό, σε μια προσπάθεια να καταγραφεί η πολιτική ανακολουθία που συνέχει το ελλαδικό κράτος με το ιστορικό του κεκτημένο, το κοινό της πόλεως. Η γέννηση της πόλης στην κλασσική Ελλάδα θα αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη της ιδιοσυστασίας του πολιτικού φαινομένου και επέκεινα του θεωρητικού προβληματισμού περί του αξονικού στόχου της πολιτείας –ευδαιμονία. Κατά τον Αριστοτέλη, η «πόλις» είναι η τέλεια μορφή κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης, με αξονικό στόχο τη διασφάλιση της καλής εκ φύσεως ζωής (ευδαιμονία) επιτυγχάνοντας την ύψιστη αυτάρκεια.
Η μετεξέλιξη του ελληνικού κοσμοσυστήματος στη μετα-κρατοκεντρική/οικουμενική του διάσταση όχι μόνο διατηρεί την πόλη αλλά την μεταλλάσσει σε «αυτόνομη» πόλη, ή ιδιοσυστασία της οποίας διατηρείται και στην περίοδο της Οθωμανοκρατίας μέσα από τα ελληνικά κοινά. Συνακόλουθα η μετακένωση του ελληνικού κοινού στην μετα-φεουδαλική Ευρώπη, μετά την κατάλυση της Βυζαντινής «οικουμένης», θα οδηγήσει στη δημιουργία της κοινότητας, ή οποία διαφοροποιείται ως προς την ιδιοσυστασία της απέναντι στο ελληνικό κοινό, στο βαθμό που δεν ενσωματώνει τα «κοινωνικοπολιτικά και ιδεολογικά θεμέλια της ελληνικής μητρόπολης». Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Γ. Κοντογιώργης:
«Θεμελιώδης αιτία της αδυναμίας αυτής αποτέλεσε το γεγονός ότι η «πόλη», εστεγασμένη στο εσωτερικό του φέουδου, θα μεταβληθεί σε προσάρτημά του και θα μεταλλαχθεί σε κοινότητα».[1]
Στο πλαίσιο της ανωτέρω συλλογιστικής, ο μεθοδολογικός στοχασμός της μελέτης εδράζεται στην κοσμοσυστημική γνωσιολογία του Γ. Κοντογιώργη, ως φιλοσοφική οντολογία, «που θεωρείν τα πράγματα»[2], μέσα από την μακροϊστορική αναζήτηση της ιδιοσυστασίας/φυσιολογίας, της λειτουργίας, των διαφοροποιήσεων και των ειδικότερων εκδηλώσεων των κοινωνικών φαινομένων, διαμορφώνοντας τις « μεγάλες ενότητες που συγκροτούν τον τυπολογικό ιστό τους και τος συνδέουν με το νήμα της εξέλιξης».[3]
Ως εκ τούτου, το αντικείμενο της έρευνας εστιάζεται στην πολιτική, ως θεωρία και πράξη. Αφενός γιατί το πολιτικό φαινόμενο συνιστά το θεμελιακό υπόβαθρο της εκάστοτε συγκροτημένης πολιτειακά συλλογικής οντότητας, αποκρυσταλλώνοντας τον καθολικά αποδεκτό τρόπο του βίου της. Αφετέρου, γιατί η αναγνώριση του κράτους-έθνους ως κυρίαρχης μορφής συλλογικής οργάνωσης, θα συνωθήσει στην εξουσιαστική πρόσληψη του πολιτικού φαινομένου και συνακόλουθα στην εξίσωσή της με το πολιτικό σύστημα .
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κονδύλης Παναγιώτης, Η παρακμή αστικού πολιτισμού. Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, (Αθήνα: Θεμέλιο: 1997).
Κοντογιώργης Γιώργος, Κομματοκρατία και δυναστικό κράτος. Μια ερμηνεία του ελληνικού αδιεξόδου, (Αθήνα, Πατάκης: 2012).
Γεώργιος Κοντογιώργης, Το ελληνικό κοσμοσύστημα, τόμ. Α΄, (Αθήνα, Σιδέρης: 2006).
Γιώργος Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική Δυναμική και Πολιτική Αυτοδιοίκηση. Οι Ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, (Αθήνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνης: 1982).
Διονύσιος Τσιριγώτης, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Διεθνείς Σχέσεις και Διπλωματία, (Αθήνα, Ποιότητα:2013).
[1] Γιώργος Κοντογιώργης, «Ελληνική γραμματεία και δυτική Ευρώπη», http://kosmosystima.blogspot.gr/2010/03/blog-post_24.html
[2] Γιώργος Κοντογιώργης, Γνώση και μέθοδος, (Αθήνα, Παρουσία, 2017) σ. 43
[3] Ibid, σ.44.