Εισήγηση Δημητριάδη Ανάργυρου – Το διδακτόν της αρετής στον Πλάτωνα, Πρωταγόρα, Αριστοτέλη: μία πρόταση για μία θεμελιώδη αλλαγή στη σημερινή εκπαιδευτική πράξη

Ανάργυρος Δημητριάδης, Ιδιωτικά Σχολεία ΑΞΙΟΝ Ξάνθης

Στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα έχουμε τον προβληματισμό για το διδακτό της αρετής όπου έχουμε τη σύγκρουση δύο εκπαιδευτικών συστημάτων. Από τη μία, ο σοφιστής καθοδηγεί σε προκαθορισμένη πορεία. Στηρίζει μία σχέση εξουσίας όπου ο δάσκαλος καλείται να εμφυσήσει τις γνώσεις στο μαθητή, ο οποίος είναι γνωστικά υποδεέστερος. Αυτό θα γίνει με τις συμβουλές, τις τιμωρίες, προτροπές και απαγορεύσεις, έτσι ώστε ο μαθητής να γίνεται αντικείμενο υποταγής. Με τις καινούργιες γνώσεις θα ξεχωρίζει και δε θα ενδιαφερθεί να τις μεταδώσει στους υπόλοιπους αλλά έχοντάς τες ως μυστικό θα προωθήσει την προσωπική του ανέλιξη. Βρισκόμαστε σε μια δημοκρατία όπου κυριαρχούν οι ανταγωνιστικές σχέσεις και η εριστική.

Από την άλλη, ο Σωκράτης με τη μαιευτική και διαλεκτική μέθοδο καλεί τον μαθητή να γνωρίσει από μόνος του το αγαθό. Ο δάσκαλος εδώ είναι ο σύμβουλος, ο παρατηρητής, δεν τιμωρεί όταν ο μαθητής αποκλίνει από τον κανόνα, αλλά μένει “στο σκοτάδι”, με συνέπεια να χάνεται η όποια εξουσιαστική σχέση και ο μαθητής με τη γνώση που θα αποκτήσει θα ανεξαρτητοποιηθεί αυτενεργώντας. Δε θα κρατά τη γνώση μυστικό αλλά θα την μεταδίδει. Η εριστική χάνεται και βρισκόμαστε σε ένα χώρο αλληλεγγύης. Γι΄ αυτό και στην αλληγορία του σπηλαίου δεν αρκεί η απελευθέρωση από τα δεσμά αλλά αυτός που θα γυρίσει πίσω, πρέπει να κάνει τους δεσμώτες να κοιτάξουν πίσω και να συνειδητοποιήσουν μόνοι τους την πλάνη. Η σωκρατική μέθοδος είναι απελευθερωτική. Τα πράγματα εν τέλει κλίνουν υπέρ μιας καταδίκης της σκέψης του Πρωταγόρα; Φαίνεται πως με μία προσεχτικότερη ματιά, ο Πρωταγόρας αντιμετωπίζεται πολύ θετικότερα, όπως και διαπιστώνεται από τα ερωτήματα που μένουν ανοιχτά με το τέλος του διαλόγου. Στη συνέχεια του προβληματισμού μας μεταφερόμαστε στην ηθική σκέψη του Αριστοτέλη και στα Ηθικά Νικομάχεια για μία ρεαλιστικότερη εκπαιδευτική πρόταση. Εκεί, ο Αριστοτέλης μέσα από βασικές έννοιες του μέσου της, αρετής, της προαίρεσης, του φρονίμου ίσως μπορεί να δώσει συγκεκριμένες κατευθύνσεις περί του πρακτού και του ηθικού του χαρακτήρα. Η αριστοτελική έννοια της φρόνησης συμβάλλει στο να βρούμε ένα ενεργητικό μέσον για την καθημερινή μας συμπεριφορά και οι ηθικές αρετές είναι αυτές που υλοποιούν με ακρίβεια τις παραμέτρους που έχουν οριστεί από τη φρόνηση. Η αρετή αντιμετωπίζεται ως στοχαστική του μέσου. Η φρόνηση είναι μία έξη του αληθεύειν που είναι πρακτική. Τελειώνοντας, τονίζεται η επικαιρότητα της αριστοτελικής σκέψης και συσχετίζεται με τις ανάγκες της σημερινής εκπαιδευτικής διαδικασίας.