Εισήγηση Κωνσταντινίδου Αρχόντισσας – Διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου: η διδακτική καινοτομία να διδάσκεται μία διάλεκτος με εγχειρίδιο για πρώτη φορά

Αρχόντισσα Κωνσταντινίδου

Φιλόλογος, Μτπ. φοιτήτρια Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

arxontoulakons@yahoo.gr

Η ποντιακή διάλεκτος ανήκει στα μικρασιατικά ιδιώματα, καθώς γενέθλιός της τόπος είναι η Μικρασία και, πιο συγκεκριμένα, η περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, ο κύριος όγκος ομιλητών της ποντιακής μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, ενώ στο εξωτερικό μιλούν ποντιακά οι ποντιόφωνοι μουσουλμάνοι και οι Έλληνες ποντιακής καταγωγής.

Η αυξανόμενη υποχώρηση όχι μόνο της ποντιακής αλλά και των άλλων διαλέκτων και ιδιωμάτων στάθηκε αφορμή για πρωτοβουλίες για τη διάσωση και διατήρηση της ποντιακής. Το εκπαιδευτικό έτος 2014-2015, μάλιστα, λειτούργησαν πολλά τμήματα εκμάθησης της ποντιακής διαλέκτου στα Κέντρα Δία Βίου Μάθησης  υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Νεολαίας και Δία Βίου Μάθησης και μια ανάλογη πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε το εκπαιδευτικό έτος 2016-2017 υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Ωστόσο, η διδασκαλία της ποντιακής συνιστούσε μια γοητευτική πρόκληση όσο και μια απαιτητική καινοτομία, κυρίως για τον εξής λόγο: Mέχρι στιγμής μεταδιδόταν από τη μια γενιά στην άλλη μόνο προφορικά και βιωματικά  μέσα στο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον και όχι σε σχολικό ή εκπαιδευτικό περιβάλλον ακολουθώντας τους κανόνες μίας συγκεκριμένης διδακτικής μεθοδολογίας.

Η μετάβαση από τη βιωματική γνώση στην οργανωμένη διδασκαλία όφειλε να καλύψει το κενό που υπήρχε και να δείξει την κατάλληλη προσαρμοστικότητα που απαιτούσαν πολλοί επιπλέον παράγοντες: α) το διαφορετικό επίπεδο γνώσης της ποντιακής ή ακόμη και η ολική άγνοιά της β) το διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο και οι διαφορετικές γλωσσικές ικανότητες του κάθε μαθητή/εκπαιδευόμενου γ) η γνώση ενδεχομένως διαφορετικών ιδιωμάτων της ποντιακής διαλέκτου και τα διαφορετικά ακούσματα που είχε κάθε μαθητής από το περιβάλλον του, εφόσον αυτό ήταν ποντιόφωνο. Εκτός, όμως, από τους παράγοντες αυτούς όφειλαν να καταπολεμηθούν και οι προϋπάρχουσες αντιλήψεις, τις οποίες μετέφεραν οι μαθητές. Οι σημαντικότερες από αυτές επικεντρώνονται στα εξής: α) Η αντίληψη ότι το δικό τους ιδίωμα είναι το σωστό, ενώ αυτό ενός διαφορετικού ομιλητή είναι παραφθορά ή κατώτερο γλωσσικά β) Η ύπαρξη διαφορετικών λέξεων από ιδίωμα σε ιδίωμα δεν αντιμετωπιζόταν ως γλωσσικός πλούτος αλλά ελλιπής ή λανθασμένη γνώση του άλλου ομιλητή γ) Η γνώση κανόνων της Κοινής Νεοελληνικής, η οποία ερχόταν σε αντίθεση με τους κανόνες και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποντιακής δ)η εσφαλμένη αντίληψη ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε «γλώσσα» και «διάλεκτο» δηλώνει ποιοτική ταξινόμηση ε) Η επιμονή για αναζήτηση και διάκριση του «σωστού» λεξιλογικού ή γραμματικού τύπου.

Αναμφίβολα, η ύπαρξη γραμματικής ή συντακτικού αυτή καθεαυτή δεν είναι δυνατόν να υποκαταστήσει σε καμία περίπτωση μια επιστημονική διδακτική μεθοδολογία. Στην περίπτωση της ποντιακής, βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια της προσπάθειας για τη διαμόρφωση της διδακτικής της. Στο πλαίσιο αυτό η παρούσα εισήγηση θα προτείνει τρόπους και μεθόδους από τη διδακτική των φυσικών γλωσσών, οι οποίοι φιλοδοξούν να συμβάλουν στην αποτελεσματική διδασκαλία της ποντιακής.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

-Ντίνας,Κ. (2009). Διδακτική αξιοποίηση των νεοελληνικών διαλέκτων: Η περίπτωση του ιδιώματος Αφάντου Ρόδου.Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

-Τζακώστα, Μ. (Επιμ., 2015). Διδασκαλία των Νεοελληνικών Γλωσσικών Ποικιλιών και Διαλέκτων στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.

-Τομπαΐδης, Δ. (1996). Μελετήματα ποντιακής διαλέκτου. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

-Χαραλαμπόπουλος, Α.& Σ. Χατζησαββίδης. (1997). Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας: Θεωρία και Πρακτική Εφαρμογή. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.