Εισήγηση Σιμιτσή Κωστή – Σωφρονισμός & βία: η απαγόρευση των βασανιστηρίων στο Διεθνές Δίκαιο

Κωστής Σιμιτσής, Δικηγόρος, Δρ. Νομικής – Τέως Δήμαρχος Καβάλας

Τίποτε δεν χαρακτηρίζει καλύτερα τα βασανιστήρια και τους βασανισμούς από την παγκόσμια κατακραυγή εναντίον τους. Μια γενικευμένη οικουμενική συναίνεση στο πεδίο των δικαιωμάτων του ανθρώπου έχει συγκλίνει οριστικά στην παραδοχή ότι τα βασανιστήρια καθεαυτά και σε κάθε περίπτωση είναι παράνομα και αδικαιολόγητα. Ότι δεν υπάρχει καμία ηθική και νομική βάση που θα επέτρεπε τη διάπραξη τους. Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι κυβερνήσεις πάντοτε αρνούνται και ουδέποτε νομιμοποιούν τα βασανιστήρια. Όμως το φαινόμενο παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη αντοχή στον χώρο και τον χρόνο. Διεθνείς ανθρωπιστικοί οργανισμοί έχουν καταγράψει κατά το πρόσφατο παρελθόν την πρακτική βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας σε περισσότερα από τα μισά κράτη του κόσμου (Amnesty International: Annual Report 2016). Διαπιστώνει κανείς αβίαστα ότι πρόκειται για πρακτική συχνή κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Μυστικές και ειδικές υπηρεσίες, όργανα στρατιωτικά και αστυνομικά, παραστρατιωτικές ή παραπολιτικές ομάδες καταφεύγουν εύκολα σε αξιοκατάκριτες μεθόδους με στόχο τη συμμόρφωση με τις όποιες πολιτικές, ιδεολογικές και άλλες επιδιώξεις.

Στο πλαίσιο του προβληματισμού για το διδακτό της αρετής, με την έννοια της επαρκούς και βιώσιμης συμμόρφωσης σε ρητού ή άρρητου τύπου κοινωνικά συμβόλαια η παρούσα εισήγηση διατρέχει ιστορικά και εστιάζει στα βασανιστήρια ως άσκηση δημόσιας εξουσίας με αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις και τοποθετήσεις διαχρονικά και διαπολιτισμικά. Με αφετηρία τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, διαπιστώνεται η απόρριψη της βίας ως μέσου σωφρονισμού και διαπαιδαγώγησης ήδη στον Πλάτωνα: ψυχῇ δὲ βίαιον οὐδὲν ἔμμονον μάθημα («Κανένα μάθημα δεν στεριώνει στην ψυχή με τη βία.» Πολιτεία VII 536e-537a), ακολούθως η απόρριψη της αξιοπιστίας των μαρτυριών που προκύπτουν ως αποτέλεσμα βασανιστηρίων στον Αριστοτέλη: ὥστε οὐδὲν ἔστι πιστὸν ἐν βασάνοις. («Δεν προκύπτει άρα τίποτε το αξιόπιστο από τα βασανιστήρια» Ρητορική Ι 1377a, βλ. Σιμόπουλος 1987) και φτάνουμε συνοπτικά με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα μέχρι τις διατάξεις του σύγχρονου διεθνούς δικαίου (Σιμιτσής 1996).

Βιβλιογραφία

Amnesty International: annual report 2016 <https://www.amnesty.org/en/latest/research/2017/02/amnesty-international-annual-report-201617/>

Σιμιτσής, Κωνσταντίνος. 1996. Η απαγόρευση των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας στο Διεθνές Δίκαιο. Αθήνα: Σάκκουλας.

Σιμόπουλος, Κυριάκος. 2010. Βασανιστήρια και εξουσία: από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, τον Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία ως την εποχή μας. (α’ έκδοση 1987). Αθήνα: Πιρόγα.