Εισήγηση Στογιαννίδη Αθανάσιου – Το επιστημολογικό υπόβαθρο του Μαθήματος των Θρησκευτικών

Αθανάσιος Στογιαννίδης

Επικ. Καθηγητής Σχολικής Παιδαγωγικής και Διδακτικής Μεθοδολογίας

του Μαθήματος των Θρησκευτικών, Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ

athastog@theo.auth.gr

Με τη δημοσίευση των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών για το Μάθημα των Θρησκευτικών κατά το έτος 2011, προέκυψε στην Ελλάδα μία έντονη αντιπαράθεση σχετικά με τους παιδαγωγικούς προσανατολισμούς του μαθήματος. Η διάσταση απόψεων επικεντρώθηκε στους σκοπούς και τα περιεχόμενα του μαθήματος. Μια προσεκτικότερη ματιά όμως δείχνει ότι το όλο θέμα δεν περιορίζεται μόνο εκεί, αλλά φέρνει στο φως ένα άλλο θεμελιώδες ζήτημα, το οποίο συνδέεται με τα όρια της γνώσης που μπορεί να κατακτήσει ο μαθητής και να διδάξει ως αντικείμενο διδασκαλίας ο εκπαιδευτικός. Τούτο συνεπάγεται ότι η συζήτηση για το Μάθημα των Θρησκευτικών τα τελευταία χρόνια θίγει κατά πρώτο λόγο θέματα επιστημολογίας της Διδακτικής του Μαθήματος των Θρησκευτικών.

Ποιο είναι το περιεχόμενο της γνώσης που μπορεί να ανακαλύψει ο μαθητής κατά τη διαδικασία του εν λόγω μαθήματος; Και ποια περιεχόμενα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα μάθησης;  Είναι η πίστη; Είναι η αλήθεια που κομίζει και γεύεται η Ορθοδοξία Εκκλησία; Είναι εφικτό κάτι τέτοιο; Και τι μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως «σχολικό μάθημα»;

Θέτοντας ως σημείο αφετηρίας θεολογικά κριτήρια επισημαίνεται στην παρούσα εισήγηση ότι η πίστη, ως η εν αγίω Πνεύματι εμπειρία που γεύεται η Εκκλησία, είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σχολικής διδασκαλίας. Ωστόσο, η γνωριμία και η ένταξη των νέων ανθρώπων στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία διαδικασία διδασκαλίας/μάθησης. Αυτό ακριβώς το έργο επιτελεί η Κατήχηση· ωστόσο, αυτή δεν είναι μόνο μία μαθησιακή διαδικασία. Επιπλέον, αποτελεί πράξη της Εκκλησίας, δηλ. λαμβάνει χώρα μέσα στους κόλπους της. Συνεπώς, είναι ένα γεγονός που ξεπηδά μέσα από τη ζωή και τα σπλάχνα της Εκκλησίας, και ως εκ τούτου πραγματώνεται εν Αγίω Πνεύματι. H Κατήχηση είναι γεγονός με αγιοπνευματικό χαρακτήρα και συνιστά αποκλειστική ευθύνη της Εκκλησίας.

Προσεγγίζοντας από μία θεολογική σκοπιά το όλο θέμα, διαπιστώνουμε ότι ο σκοπός της Κατήχησης, ο οποίος είναι η εν Χριστώ μεταμόρφωση του ανθρώπου, δεν μπορεί να αποτελέσει σκοποθεσία ενός μαθήματος που διδάσκεται στο σχολείο. Τρεις είναι οι λόγοι που υπαγορεύουν την τοποθέτηση αυτή: Πρώτον, το σχολικό μάθημα απευθύνεται σε όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις. Δεύτερον, το σχολικό μάθημα προσφέρει στον μαθητή τη δυνατότητα να κατακτήσει γνώσεις με βάσεις τις γνωστικές, συναισθηματικές και ψυχοκινητικές δεξιότητες που διαθέτει, δηλ. το σχολικό μάθημα κινείται μέσα στα όρια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων (χωρίς βέβαια, μιλώντας μόνο με θεολογικά κριτήρια, να αποκλείεται η συνδρομή της θείας χάρης· γι’ αυτό άλλωστε και τελείται στα σχολεία της χώρας μας ο Αγιασμός κατά την έναρξη κάθε σχολικής χρονιάς). Τρίτον, η γνώση της αλήθειας της Εκκλησίας, ενώ απευθύνεται στον ίδιο άνθρωπο και στον ίδιο υπαρξιακό του εξοπλισμό, εντούτοις, ακολουθώντας τη διπλή επιστημολογία που εισηγείται ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, συνιστά γνώση άλλης τάξεως, διότι προσφέρεται στον άνθρωπο ως αποκάλυψη εν Αγίω Πνεύματι· και η γνώση αυτή παρέχεται ως δυνατότητα μόνο εντός της Εκκλησίας.

Από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιώντας παιδαγωγικά κριτήρια, οφείλουμε να παρατηρήσουμε το εξής: Παρόλο που το Μάθημα των Θρησκευτικών ως σχολικό μάθημα, όντως, δεν μπορεί να στοχεύει στην οικείωση της γνώσης της αλήθειας της Εκκλησίας, παρά ταύτα, τούτο δεν συνεπάγεται ότι πρέπει να είναι και ένα μάθημα άμοιρο ενός παιδαγωγικού προσανατολισμού. Με άλλα λόγια, το Μάθημα των Θρησκευτικών ως μάθημα πραγμάτευσης ζητημάτων με υπαρξιακό ενδιαφέρον, οφείλει να έχει κάτι να πει, να παρουσιάζει διαλογικά έναν τρόπο θέασης των πραγμάτων, που να κομίζει ένα νόημα για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Ως διήκουσα έννοια των περιεχομένων του Μαθήματος των Θρησκευτικών θα μπορούσε να είναι η θεολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως πρόταση ζωής που διαλέγεται με άλλες θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις.