Εισήγηση Διαλεκτόπουλου Θανάση – Το αρχαίο ιδεώδες για την Παιδεία και το μπόλιασμα με το Χριστιανισμό τον 4ο αι.

Το αρχαίο ιδεώδες για την Παιδεία και το μπόλιασμα με το Χριστιανισμό τον 4ο αι.

Θανάσης Διαλεκτόπουλος

Δρ. Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής, Msc., Δρ. Ιστορίας, Msc

dialektopoulos@live.nl

Στον αρχαίο κόσμο ο Πλάτων ήταν αυτός που έδωσε κάποια βαθύτερη ιδέα για το πως όφειλε να είναι η Παιδεία στην εποχή του, προσφέροντάς της κάποια “θεολογική” βάση με το να λέει στους “Νόμους” του ότι “ο Θεός παιδαγωγεί  τον κόσμο”, γνώμη που έμεινε σεβαστή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Οι αρχαίοι συγγραφείς που ασχολούνται με το θέμα της Παιδείας, από τον Ισοκράτη μέχρι τον Κοιντιλιανό και τον Ψευδο-Πλούταρχο, ισχυρίζονται ότι πρωταρχικός σκοπός της Παιδείας πρέπει να είναι η ηθική άσκηση και όλοι τους καταδικάζουν κάθε σύστημα που αδιαφορεί να ενσταλάξει στην ψυχή του μαθητή τις αρχές της καλής αγωγής.

Η ιδέα για την “ελληνική παιδεία”, όπως εμφανίζεται στον Ισοκράτη, είχε γίνει πραγματικότητα μετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου στην Ανατολή. Χρησιμοποιώντας αυτή τη διεθνή πολιτισμική καλλιέργεια ως βάση του, ο Χριστιανισμός προσφέρει τώρα το πλαίσιο για τη νέα Παιδεία, που είχε ως πηγή του το θείο Λόγο. Έλληνες και βάρβαροι γίνονται τα όργανά του.

Οι εκκλησιαστικοί Πατέρες μεταχειρίστηκαν επωφελώς για την χριστιανική παιδεία την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, πάνω στην οποία μπορούσαν να στηρίξουν τις δικές τους μεταφυσικές-θεολογικές ιδέες. Αυτό γιατί ο μέσος άνθρωπος εκείνης της εποχής ήταν λίγο πολύ εξοικειωμένος με τις μεταφυσικές φιλοσοφικές ιδέες των Ελλήνων (νεοπλατωνιστές, νεοπυθαγορείους κ.ά) και με αυτό ως δεδομένο οι Πατέρες θα μπορούσαν να διακηρύξουν τις δικές τους μεταφυσικές αλήθειες, χωρίς να κινδυνεύουν να μη γίνουν αποδεκτοί.

Οι Πατέρες, κάτοχοι της ελληνικής παιδείας και μελετητές των κλασικών συγγραφέων, χρησιμοποίησαν την κοσμική παιδεία ως προπαιδεύτρια για τη χριστιανική διδασκαλία και ως θεραπαινίδα της θεολογίας. Ωστόσο η επίσημη στάση των πατέρων της Εκκλησίας απέναντι στην αρχαία Παιδεία υπήρξε πάντοτε κριτική και επιλεκτική. Μελέτησαν τους αρχαίους Έλληνες με σύστημα, διείσδυσαν στο πνεύμα τους, κατανόησαν πλήρως και τα δυσκολότερα φιλοσοφικά συστήματα και έπειτα έκριναν, δηλαδή τόνισαν δεόντως τα καλά σημεία της αρχαίας ελληνικής παιδείας ενώ απέρριψαν όλα εκείνα τα στοιχεία, τα οποία έρχονταν σε αντίθεση με τα δόγματα και την ηθική διδασκαλία του Χριστιανισμού. Αυτή την κριτική και εκλεκτική μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας συνιστά και ο Μ. Βασίλειος στην πραγματεία του “Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων”.

Στην εισήγηση παρουσιάζεται η στάση των Πατέρων απέναντι στην ελληνική Παιδεία όταν τον 4ο αι., το “χρυσό αιώνα” του Χριστιανισμού, η διαλεκτική πάλη μεταξύ Χριστιανισμού και Ελληνισμού κατέληξε στη “διαλλαγή αμφοτέρων” με τον εκχριστιανισμό του Ελληνισμού και τον εξελληνισμό του Χριστιανισμού. Η Εκκλησία ούτε απέκλεισε τα εθνικά κείμενα από το σχολικό πρόγραμμα ούτε εγκαθίδρυσε ένα ξεχωριστό εκπαιδευτικό σύστημα. Τα χριστιανόπουλα συνέχισαν να πηγαίνουν στον ίδιο γραμματιστή, τον ίδιο γραμματικό και τον ίδιο ρήτορα όπως και τα παιδιά των ειδωλολατρών, μελετούσαν τον Όμηρο και εξοικειώνονταν με τις ιστορίες της αρχαίας μυθολογίας. Και στους επόμενους αιώνες τα ελληνικά γράμματα εξακολούθησαν να είναι αποδεκτά και να προάγονται από τους χριστιανικούς κύκλους, πάντα όμως με τη σχετική προσοχή.

Βιβλιογραφία

Chadwick, H. Early Christian Thought and Classical Tradition, Oxford 1984.

Jaeger, W. The Theology of the Early Greek Philosophers, Oxford 1947.

Jaeger, W. Early Christianity and Greek Paideia, Cambridge 1969.

Laistner, M.L.W., Christianity and Pagan Culture, Ithaca/N.Y. 1951.

Nettleship, R.L. The Theory of Education in the Republic of Plato, Oxford 1980.

Miller, R.C. The Theory of Christian Education Practice, Birmingham 1980.

Μπρατσιώτου, Π. Χριστιανισμός και Ελληνισμός εν αντιθέσει και συνθέσει, Αθήνα 1957.

Scholfield, H. The Philosophy of Education: An Introduction, 8th edition, London 1977.

Seymour J.L. & Miller D.E. (eds), Theological Approaches to Christian Education, Nashville 1990.