Ημερομηνία:23/05/2015
Θέμα: Επιστήμη και ανθρώπινο βίωμα
Θεματική ενότητα συνεδρίου: Φιλοσοφία και μαθηματικά
Εισηγητής: Γιάννης Βελούδης, Ομότ. Καθηγητής Γλωσσολογίας ΑΠΘ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Επιστήμη και ανθρώπινο βίωμα
Τὰ ὅρια τῆς γλώσσας μου σημαίνουν τὰ ὅρια τοῦ κόσμου μου.
L. Wittgenstein Tractatus 5.6
Τὸ [σκεπτόμενο, παραστατικό] ὑποκείμενο δὲν ἀνήκει στὸν κόσμο, ἀλλά εἶναι ἕνα ὅριο τοῦ κόσμου.
L. Wittgenstein Tractatus 5.632
Υπάρχει μια χρήση του ‘τελικού’ συνδέσμου για να που ο αείμνηστος Ιωάννης Κακριδής είχε χαρακτηρίσει «παράδοξη». Λέμε π.χ. πολύ φυσικά (Θα) βασανίστηκε πολύ στη ζωή της η Μαίρη, για να γέμισε πρόωρα ρυτίδες. (Θα) απουσιάζουν σε διακοπές, για να έχει ξεχειλίσει το γραμματοκιβώτιό τους. (Θα) κάνει πολύ κρύο, για να φοράει ο Γιάννης παλτό. ενώ την ίδια στιγμή μας είναι αδύνατο να θεωρήσουμε λογικά ότι μια γυναίκα μπήκε από νωρίς στα βάσανα, ακριβώς για να γεμίσει πρόωρες ρυτίδες· ότι μια οικογένεια πήγε διακοπές, επιδιώκοντας να περισσέψουν τα γράμματα στο γραμματοκιβώτιό της· ότι ο καιρός έγινε πολύ κρύος, μόνο και μόνο για να υποχρεώσει τον Γιάννη να φορέσει παλτό. Είναι φανερό ότι όσο επιμένουμε στην τυπική ‘τελική’ (: τέλος = σκοπός) σημασία του για να, τόσο φουσκώνουν τα «καρούμπαλα» που προκαλούν στον νου αυτές οι χρήσεις, για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση του Wittgenstein. Θα προσπαθήσω να σας πείσω ότι το –φαινομενικά– παράδοξο για να, ρίχνοντας τον νου μας πάνω «στὰ ὅ ρια τῆ ς γλώσσας», αναδεικνύει τον άνθρωπο σαν «σκεπτόμενο» και «παραστατικό» υποκείμενο. Θα σας καλέσω, συγκεκριμένα, να αναγνωρίσουμε πίσω από αυτό το –‘επιστημικό’ (epistemic) για τους γλωσσολόγους– για να, μια διαδικασία ‘αναγωγικού’ (abductive, retrospective), με την έννοια του Peirce, συμπερασμού: ο ομιλητής, κάτω από τις εντυπώσεις μιας ζωντανής, όσο και απροσδόκητης, πραγματικότητας, π.χ. των πρόωρων ρυτίδων του πρώτου παραδείγματος, καταλήγει δοκιμαστικά (γι’ αυτό και η επιφύλαξη του θα) σε μιαν άγνωστη σ’ εκείνον γνώση-ερμηνεία: ότι η Μαίρη που μόλις του σύστησαν γνώρισε πολλά βάσανα στη ζωή της. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Συνδυάζοντας ευρετικά την απτή πραγματικότητα της στιγμής με έναν κανόνα που του έχει διδάξει η εμπειρία του κόσμου. Πιο αναλυτικά, ο ομιλητής μας αξιοποιεί δημιουργικά τη –μηδενικής πληροφοριακής αξίας– ‘απαγωγική’ (deductive) λογική ακολουθία του modus ponens A → B : μείζων προκειμένη (κανόνας) A : ελάσσων προκειμένη (περίπτωση) B : συμπέρασμα θέτοντας την τυπική λογική στην υπηρεσία της γνώσης. Αρκεί γι’ αυτό να «δει» την απτή αλήθεια ‘η Μαίρη γέμισε πρόωρες ρυτίδες’ «σαν» το συμπέρασμα Β· και τον δεδομένο από την εμπειρία κανόνα ‘αν γνωρίσει κανείς πολλά βάσανα, γεμίζει πρόωρες ρυτίδες’ «σαν» τη μείζονα προκειμένη A → B του συλλογισμού. Απομένει απλώς να συνδυάσει αυτές τις δύο αλήθειες, της ζωντανής εντύπωσης και του αποθηκευμένου κανόνα, για να –νά το ‘τέλος’!– βάλει την αλήθεια ‘η Μαίρη γνώρισε πολλά βάσανα’ στη θέση της ελάσσονος προκείμενης Α, αποκαθιστώντας (δοκιμαστικά) την ακεραιότητα του συλλογισμού: αν γνωρίσει κανείς πολλά βάσανα, γεμίζει πρόωρες ρυτίδες η Μαίρη (θα) γνώρισε πολλά βάσανα η Μαίρη γέμισε πρόωρες ρυτίδες Πρόκειται για μια νέα, δική του, αλήθεια, που έλειπε από τη γνώση του· και μπορεί πια (υπό αίρεση) να εγκατασταθεί εκεί. Με το «παραστατικό, σκεπτόμενο» υποκείμενο που είναι πάντα έτοιμο να «δει σαν» (το περίφημο ‘seeing as’ του Wittgenstein) θα σας απασχολήσω. Γιατί πιστεύω κι εγώ ότι «βλέποντας σαν» προωθούμε την επιστήμη και γενικότερα τον πολιτισμό μας.
No Comments