Ένα βιοηθικό ζήτημα: η δημοκρατία στη 4η βιομηχανική επανάσταση

Νικόλαος Κοσμαδάκης, Υπ. Δρ. Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Δημοκρατία σημαίνει εξουσία του λαού. Η κυρίαρχη γνώμη είναι η πλειοψηφική. Συγκεντρώνει τις περισσότερες προτιμήσεις των πολιτών και γι΄αυτό γίνεται αποδεκτή. Τόσο η αρχαία ελληνική φιλοσοφία όσο και η νεώτερη πολιτική θεωρία και σκέψη ανέδειξαν τη σημασία της πλειοψηφίας σε ζητήματα μείζονος σημασίας.

Στις παρυφές ενός διαχρονικού και θεμελιώδους διαλόγου, μπορούμε να συναντήσουμε τόσο τον ηθικό σκεπτικισμό όσο και τον ηθικό σχετικισμό. Ο μεν σκεπτικισμός καταθέτει μια μηδενιστική εκτίμηση, ενώ ο σχετικισμός υποστηρίζει μια υποκειμενικότητα σε ζητήματα ηθικής και πολιτικής φύσεως. Η ρίζα ωστόσο της δημοκρατίας παραμένει η ανθρώπινη αξία. Ο άνθρωπος λογίζεται ως φορέας ίσης ηθικής αξίας αφού αυτοπροσδιορίζεται με βάση το Λόγο. Ο Λόγος διαμορφώνει τις προϋποθέσεις εκείνες ώστε το άτομο να σεβαστεί την ανθρώπινη αξία και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ευνομούμενη Πολιτεία θέτοντας ως κανονιστικό θεμέλιο τη δημοκρατία.

Τι συμβαίνει όμως στην 4η βιομηχανική επανάσταση; Η 4η βιομηχανική επανάσταση πραγματεύεται ζητήματα που μέχρι και σχεδόν δύο δεκαετίες η ανθρώπινης νόηση δε θα μπορούσε να φανταστεί. Η ρομποτική, η νανοτεχνολογία με τις αναπόφευκτες αλλαγές που φέρουν στο κοινωνικό και εργασιακό τοπίο διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα. Η υποκατάσταση εργατικών χεριών και οι νέες κοινωνικές δυναμικές δημιουργούν ένα νέο τοπίο με τις πολιτικές προεκτάσεις και αποχρώσεις να είναι έντονες και ζωηρές.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τίθεται ένα εύλογο ερώτημα: ποιος είναι ο δημοκρατικός τρόπος διοίκησης σε μια πολιτεία που ενδέχεται να «ακουμπήσει» την ανθρώπινη αξία; Πιο συγκεκριμένα, η επανάσταση της ρομποτικής μπορεί να φέρει αλλοιώσεις στα κοινωνικά δικαιώματα και να προκαλέσει πληθώρα κοινωνικών προβλημάτων όπως η εκτεταμένη και μακροχρόνια ανεργία. Η εξέλιξη της ρομποτικής είναι μια κοινωνική πρόκληση. Το ζήτημα είναι πώς μπορεί να γίνει επιδοκιμαστέα.

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι μέσω της δημοκρατικής οδού. Τέτοιου είδους όμως ζητήματα απαιτούν δημοκρατικές λύσεις στη βάση της αρχή της πλειοψηφίας ή απαιτούνται άλλες δημοκρατικές διαδικασίες και μέσα; Η πλειοψηφική δημοκρατία εδράζεται επάνω στην προτίμηση των πολιτών. Το αποτέλεσμα νομιμοποιείται δια της αρχής της πλειοψηφίας. Μπορούμε όμως ζητήματα που αφορούν την ανθρώπινη αξία να τα ενσωματώσουμε στη σφαίρα μιας πλειοψηφικής δημοκρατίας; Ή μήπως υπάρχει κάποια δημοκρατική οδός η οποία θα δίδει περισσότερη έμφαση στο διάλογο και στη συζήτηση;

Μέσα από αυτήν την εισήγηση, θα προσπαθήσω να αναδείξω το διαβουλευτικό μοντέλο δημοκρατίας ως το καλύτερο μοντέλο λήψης αποφάσεων σε μια Πολιτεία. Η διαβούλευση εδράζεται στο Λόγο και δε στοχεύει στην επικυριαρχία μιας απόφασης. Απώτερος στόχος είναι η εύρεση κοινωνικών και πολιτικών συναινέσεων.

Η διαβούλευση, δηλαδή η καλόπιστη ανταλλαγή ιδεών και απόψεων γύρω από ένα ζήτημα ηθικής ή πολιτικής φύσεως, είναι το μέσο εκείνο όπου μπορεί να διαφυλαχθεί η ανθρώπινη αξία. Οι άνθρωποι θα θέσουν ως στόχο την προστασία της ανθρώπινης αξίας πράγμα που σημαίνει αφενός σεβασμός στον άνθρωπο ως φορέας ίσης ηθικής αυτονομίας και αφετέρου εμπέδωση των δημοκρατικών διαδικασία.

Επομένως, η εισήγηση θα παρουσιάσει την ανάδειξη του διαβουλευτικού μοντέλου ως του αποτελεσματικότερου τρόπου λήψης αποφάσεων σε ζητήματα ηθικής και πολιτικής φύσεως.