Δικηγόρος, ΜΔΕ Εκκλησιαστικού Δικαίου ΕΚΠΑ

elenielena448@gmail.com

Μαρία – Ωραιζήλη Κουτσουπιά

Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Δημοσίου Δικαίου ΕΚΠΑ

koutsoupialaw@gmail.com

Το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα: ιδεολογία και νομική κατοχύρωση

H απόφαση της Ολομέλειας του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου υπ’ αριθμ. 660/2018, ακύρωσε την υπουργική απόφαση υπ’ αριθμ. 143575/Δ2/13.9.2016, «Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο», ΦΕΚ Β΄ 2920, λόγω αντισυνταγματικότητας και αντίθεσης προς την ΕΣΔΑ. Επίσης, η απόφαση της Ολομέλειας του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου υπ’ αριθμ. 926/2018, η οποία ακύρωσε την υπ’ αριθμ.143579/Δ2/7.9.2016 (ΦΕΚ Β΄/2906) YA με τίτλο «Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος Θρησκευτικά Γενικού Λυκείου» εκδόθηκε στο πλαίσιο της ίδιας νομολογιακής γραμμής με την προγενέστερή της 660/2018, με ορισμένες, όμως, ουσιαστικές διαφοροποιήσεις. Οι ως άνω αποφάσεις αποτελούν τη σύγχρονη νομική αντιμετώπιση του τρόπου διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών στην Ελλάδα σε επίπεδο νομολογίας. Η προτεινόμενη εισήγηση πρόκειται να αναλύσει τα κείμενα των αποφάσεων σε συνάρτηση με την εκκρεμή σχετική υπόθεση στο ΕΔΔΑ (Παπαγεωργίου κατά Ελλάδος) ως μια συμβολή στην ερμηνεία του άρθρου 16Σ σε συνάρτηση με το άρθρο 3παρ.1Σ.

Είναι σημαντικό να καταστεί εμφανής η διεπιστημονικότητα στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών. Ειδικότερα, πρόκειται για ένα νομικό ζήτημα, η αντιμετώπιση και κατοχύρωση του οποίου περνάει μέσα από κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες, όπως και όλο το φάσμα του θρησκευτικού φαινομένου. Ομολογιακό ή μη ομολογιακό μάθημα των θρησκευτικών στην Ελλάδα; Η ορθή απάντηση δεν βρίσκεται μονάχα στο κείμενο του Συντάγματος ή στην ήδη διαμορφωμένη νομολογία, αλλά στον τρόπο ιδεολογικής συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας. Κάθε σύστημα δηλαδή διδασκαλίας που προτείνεται ή εφαρμόζεται εισάγει παράλληλα και ένα κοινωνικό σύστημα, καθώς το εκπαιδευτικό πλαίσιο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις κοινωνικές δομές. Η προτεινόμενη εισήγηση, συνεπώς, έχει ως σκοπό:

• Να συνδέσει τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών στην Ελλάδα με το δικαίωμα αυτοοργάνωσης των θρησκευμάτων. Πιο αναλυτικά, το πρόγραμμα διδασκαλίας ενός τέτοιου είδους μαθήματος είτε πρόκειται για ομολογιακού περιεχομένου είτε για μη ομολογιακού, είναι απαραίτητο να μη θίγει τη βασική οργάνωση των θρησκευμάτων που λειτουργούν νόμιμα εντός του κράτους, αλλά και την παρουσία τους στη δημόσια σφαίρα. Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν να διδάσκονται διαφοροποιημένες βασικές δογματικές θέσεις μιας θρησκείας, καθώς τέτοια ενέργεια βρίσκεται στα όρια του προσηλυτισμού (βλ.κείμενα αποφάσεων ΣτΕ για το μάθημα των θρησκευτικών).
• Να προτείνει τον ορθότερο τρόπο διδασκαλίας του εν λόγω μαθήματος σύμφωνα με το ισχύον συνταγματικό καθεστώς.
• Να καταδείξει τη διαφοροποίηση που δύναται να επιφέρει στη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών η προτεινόμενη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 3Σ.

Το συμπέρασμα της εισήγησης κινείται στην αντίληψη ότι η ιδεολογία και η νομική επιστήμη είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, όταν εξετάζονται ζητήματα αποτυπωμένα στην πολιτειακή νομοθεσία, η οποία ρυθμίζει όλα τα επίπεδα της συλλογικής διαβίωσης με γνώμονα όχι τον τεχνοκρατισμό, αλλά τις εκάστοτε ιστορικοπολιτικές συνθήκες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

P. PETKOFF, «Forum Internum and Forum Externum in Canon Law and Public International Law with a Particular Reference to the Jurisprudence of the European Court of Human Rights», Religion and Human Rights, 2012, Vol.7(3), pp.183-214.

Σ. ΤΡΩΙΑΝΟΣ – Γ. ΠΟΥΛΗΣ, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003².

Γ. Ι. ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Η θρησκευτική ελευθερία κατά τη νομολογία του Αρείου Πάγου, [Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού Δικαίου. Σειρά Β’: Μελέτες], Αθήνα-Κομοτηνή 2010. Σ. ΡΙΖΟΣ, «Η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως των Ελλήνων ως μέρος της εκπαιδεύσεως (άρθρο 16παρ.2Σ)». ΘΠΔΔ 11/2018, σ.977-985.