Ημερομηνία:22/05/2015
Θέμα: Επικούρεια φιλοσοφία και σύγχρονη επιστήμη
Θεματική ενότητα συνεδρίου: Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη
Εισηγητής: Χρήστος Γιαπιτζάκης, Επ. Καθηγητής Νευρογενετικής, ΕΚΠΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Χρήστος Γιαπιτζάκης
1. Α΄ Νευρολογική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
2. Φίλοι Επικούρειας Φιλοσοφίας “Κήπος Αθηνών”
cyapijakis_ua_gr@yahoo.gr
Ο ανυπόστατος και τεχνητός διαχωρισμός των Επιστημών σε Θετικές (“Φυσικές”) και Ανθρωπιστικές (“του Πνεύματος”) προτάθηκε από τον Βίλχελμ Ντίλταϋ (Wilhelm Dilthey, 1833-1911) επειδή o Γερμανός φιλόσοφος πίστευε ότι οι πρώτες ασχολούνται εμπειρικά με την “εξήγηση” της Φύσης ενώ οι δεύτερες ασχολούνται περιγραφικά με την “κατανόηση” του υποκειμενικού βιώματος. Η προσέγγιση του Ντίλταϋ ήταν η ρομαντική ερμηνευτική φιλοσοφία, που είχε τις ρίζες της στον ιδεαλιστικό δυϊσμό του Πλάτωνα. Η συνέπεια αυτού του τεχνητού διαχωρισμού των Επιστημών έως σήμερα είναι η παραγωγή θετικών επιστημόνων χωρίς φιλοσοφική καλλιέργεια και θεωρητικών ειδικών χωρίς επιστημονική παιδεία. Η σύγχρονη προσέγγιση της Πειραματικής Φιλοσοφίας επιχειρεί να γεφυρώσει αυτό το διανοητικό χάσμα με τον εμπειρικό έλεγχο των φιλοσοφικών απόψεων, όπως γίνεται και με οποιαδήποτε άλλη επιστημονική θεωρία. Μια αρχαία φιλοσοφία που έχει επιβεβαιωθεί σημείο προς σημείο από την σύγχρονη Επιστήμη, όπως παρατήρησε ο Φρίντριχ Νίτσε (Friedrich Nietzsche, 1844-1900, “Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο” § 68), είναι η Επικούρεια φιλοσοφία. Ο φιλόσοφος Επίκουρος ο Αθηναίος (341-270 π.Χ.) δημιούργησε τον Κανόνα, μια εμπειρική μεθοδολογία ελέγχου κάθε άποψης, η οποία βασιζόταν σε συγκεκριμένα κριτήρια αλήθειας: τις αισθήσεις για την αντικειμενική παρατήρηση της Φύσης, τα συναισθήματα ηδονής-πόνου για την αντίληψη του καλού και του κακού για την ανθρώπινη φύση, τις λεκτικές έννοιες που προέρχονται από μια ή περισσότερες αισθητικές εμπειρίες. Με τον Κανόνα, την παρατήρηση και την αναλογική σκέψη, ο Επίκουρος κατάφερε να γεφυρώσει την πραγματικότητα των ατόμων και του κενού (την Δημοκρίτεια Φυσική) με την πραγματικότητα του αισθητού κόσμου (την Αριστοτελική Βιολογία), δημιουργώντας την γέφυρα των σύνθετων σωμάτων (των μορίων) με νέες λειτουργίες και νέες ιδιότητες, και θεμελιώνοντας ταυτόχρονα τις βασικές έννοιες της Χημείας. Μια σειρά απόψεων του φιλοσόφου επιβεβαιώθηκαν από την σύγχρονη επιστήμη, όπως είναι το ατομικό βάρος και η σταθερή ταχύτητα των ατόμων στο διαστημικό κενό, η διατήρηση της συνολικής ποσότητας ύλης, η αέναη γένεση, ύπαρξη και καταστροφή αμέτρητων κόσμων στο σύμπαν, η εξέλιξη των έμβιων όντων με φυσική επιλογή, η κληρονομικότητα των βιολογικών χαρακτηριστικών, η πλειότιμη λογική, το τυχαίο και το συστηματικό σφάλμα, ενώ η ύπαρξη του τυχαίου στην Φύση (αρχή κβαντικής απροσδιοριστίας) επιτρέπει την ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Ο Επίκουρος ήταν ο πρώτος ανθρωπιστής φιλόσοφος καθώς δίδαξε άνδρες και γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων. Επιπλέον, ο Αθηναίος φιλόσοφος υπήρξε ο πρώτος διαφωτιστής αφού αντιλήφθηκε ότι η απελευθέρωση των ανθρώπων από τους ανυπόστατους φόβους και η ανάδειξη της ψυχολογικής μεθόδου για την ευτυχία τους μέσω της αρετής, της φιλίας και της συμφωνημένης δικαιοσύνης είναι εφικτές μόνο με την αντικειμενική παρατήρηση και την επιστημονική γνώση της Φύσης. Με την χρήση του Κανόνα, ο Επίκουρος οικοδόμησε μια εξαιρετικά συνεκτική φιλοσοφία χωρίς εννοιολογικές αντιφάσεις, η οποία αναβίωσε τον 17ο αιώνα από τον Γάλλο φυσικό φιλόσοφο και καθολικό ιερέα Πιερ Γκασσαντί (Pierre Gassendi, 1592-1655). Η αναβίωση αυτή οδήγησε στον Διαφωτισμό (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, ΙΑ΄ σελ. 329, Εκδοτική Αθηνών) και αποτέλεσε την βάση της σύγχρονης Πειραματικής Επιστήμης, του κοινωνικού συμβολαίου, της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας με στόχο την ευτυχία, και του σύγχρονου κοσμικού Ανθρωπισμού. Βιβλιογραφία Δαφέρμος Μ. Το ιστορικό γίγνεσθαι της Ψυχολογίας: Από τις μυθολογικές αντιλήψεις περί της ψυχής ως τη μετατροπή της Ψυχολογίας σε ανεξάρτητη επιστήμη. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2010, (Οι “δύο Ψυχολογίες” του Dilthey) σελ. 402-403. Yapijakis C. Ethical teachings of Epicurus based on human nature in the light of Biological Psychology. 23rd World Congress of Philosophy, Athens, August 4-10, 2013. http://www.epicuros.gr/arthra/23_filo.pdf Γιαπιτζάκης Χ. Πιερ Γκασσαντί, ο αναβιωτής της Επικούρειας φιλοσοφίας. Τρίτο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας (Πρακτικά), Εκδόσεις Φίλων Επικούρειας Φιλοσοφίας “Κήπος”, Αθήνα, 2013. Γιαπιτζάκης Χ. Επικουρείων Δόξαι: Η τέχνη της ευδαιμονίας. Γ΄ έκδοση, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2015.
No Comments