Διδάσκων Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Μτδρ. ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Εντεταλμένος Λέκτορας στη ΣΣΕ
Ο Ρόλος της ιδεολογίας στον διεθνολογικό στοχασμό
Ο Γάλλο φιλόσοφο Destutt de Tracy (1754-1836) εισήγαγε τον όρο ιδεολογία το 1796 για να ορίσει μία νέα «επιστήμη των ιδεών»[1]. O Isaiah Berlin θεωρεί ότι δύο παράγοντες επηρέασαν, περισσότερο από τους άλλους, την ιστορική εξέλιξη κατά τον 20ο αιώνα. Ο ένας αφορά την ανάπτυξη των φυσικών επιστήμων και της τεχνολογία, ο άλλος συνίσταται στις μεγάλες ιδεολογικές ανακατατάξεις που συντελέστηκαν κατά τον 20ο αιώνα[2]. Η πρώιμη μαρξιστική θεώρηση ότι η ιδεολογία λειτουργεί νομιμοποιητικά προς τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές σχέσεις, είτε αποτελεί απλή αντανάκλασή τους, σταδιακά αντικαταστάθηκε από έναν αναβαθμισμένο ρόλο της ιδεολογίας, ως όχημα ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών[3].
Αν και ο διεθνολογικός στοχασμός προϋπήρξε, το τρέχον έτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη συμβατική γέννηση του κλάδου των Διεθνών Σχέσεων στο Aberystwyth, το 1919. Η ιστορική εξέλιξη των Διεθνών Σχέσεων επηρεάστηκε κι αυτή από την αναβαθμισμένη λειτουργία των ιδεών στο ιστορικό γίγνεσθαι[4]. Τόσο η φιλελεύθερη, όσο και η μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία, ως προϋπάρχουσες του κλάδου, επέδρασαν τόσο στην συγκρότηση του πεδίου, όσο και την πολιτική πρακτική[5].
Τριάντα έτη πριν, η αποκοπή του υπαρκτού σοσιαλισμού από το ιστορικό γίγνεσθαι, ενίσχυσε την αξίωση του φιλελεύθερου κόσμου να νοηματοδοτήσει και να συγκροτήσει τη διεθνή τάξη, ως μία νέα «πραγματικότητα», στη βάση της φιλελεύθερης ιδεολογίας[6]. Η φιλελεύθερη «διάχυση» ξεκίνησε αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνεχίστηκε μετά τον Δεύτερο και εντάθηκε μεταψυχροπολεμικά, με πρωτοστατούσες τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αν θέλουμε να αποτυπώσουμε την παρούσα συγκυρία, σε αντιδιαστολή της πρώιμης μεταψυχροπολεμικής αισιοδοξίας, δύναται να προσδιοριστεί ως η συνειδητοποίηση του χάσματος μεταξύ υποκειμενικών προθέσεων των -κυρίαρχων φιλελεύθερων- δρώντων του διεθνούς συστήματος και των αντικειμενικών αποτελεσμάτων της ιστορικής πράξης. Το ανακύπτον ερώτημα συνίσταται αν και σε ποιο βαθμό επηρεάζεται ο διεθνολογικός στοχασμός και η επαγόμενη «παραγωγή» γνώσης, από την συγκαιρινή φιλελεύθερη περιστολή;
Ακολούθως και συναφώς αναφύεται το ερώτημα, εφ’ όσον η κατάρρευση της
Σοβιετικής Ένωσης επέφερε, εκτός από την αλλαγή στη δομή του διεθνούς
συστήματος και τον μονοσήμαντο καθορισμό των ηθικοκανονιστικών προταγμάτων –του
αληθούς και καλού- της διεθνούς τάξης ως βασικών ιδεολογικών της
χαρακτηριστικών, πώς η τωρινή ανακατανομή ισχύος θα αφήσει ανεπηρέαστο το
επιστημονικό πεδίο και τον ευρύτερο διεθνολογικό (ανα)στοχασμό;
[1] Heywood Andrew, (2006), Εισαγωγή στην Πολιτική, Πόλις, σελ. 72.
[2] Ball, T., & Dagger, R. (2011), Πολιτικές ιδεολογίες και το δημοκρατικό ιδεώδες. Αθήνα: Τουρίκη, σελ, 34-5.
[3] Βανδώρος Σωτήρης, (2015), Εισαγωγή στις πολιτικές ιδεολογίες, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, σελ. 14.
[4] Κονδύλης Παναγιώτης, (2002), Μελαγχολία και πολεμική, Αθήνα;. Θεμέλιο, σελ. 201.
[5] Morgenthau Hans (2011) Επιστήμη και πολιτική της ισχύος, Αθήνα: Τουρίκης, σελ 73-6.
[6] Fukuyama, F. (1993), Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος, Αθήνα: Α.Α.Λιβάνη.
Βιβλιογραφία (ενδεικτική εκτός των υποσημειώσεων)
Bull Hedley. (2001). Η άναρχη κοινωνία. Μελέτη της τάξης στην παγκόσμια πολιτική. Αθήνα: Ποιότητα.
Carr Edward (2000). Η Εικοσαετής Κρίση 1919-1939.Εισαγωγή στη μελέτη των Διεθνών Σχέσεων. Αθήνα: Ποιότητα.
Morgenthau Hans (2018). Πολιτική μεταξύ των Εθνών.Ο αγώνας για ισχύ και Ειρηνη. Αθήνα: Ποιότητα.
Wight Martin (1998) Διεθνής θεωρία. Tα τρία ρεύματα σκέψης. Αθήνα: Ποιότητα.
Ήφαιστος Παναγιώτης (2009). Η κοσμοθεωρία των εθνών. Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου. Αθήνα: Ποιότητα.
Κονδύλης Παναγιώτης. (1998). Από τον 20ο στον 21ο Αιώνα, Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000. Αθήνα: Θεμέλιο.
Κονδύλης Παναγιώτης, (2001), Επιστήμη, Ισχύς και Απόφαση. Αθήνα;. Στιγμή.
Χειλά Ειρήνη. (2006). Διεθνής κοινωνία διαχρονικές και σύγχρονες αντιλήψεις. Η συμβολή του Παναγή Παπαληγούρα. Αθήνα: Ηρόδοτος.
Χρυσοχόου. Δημήτρης (2006). Δοκίμιο για τη Διεθνή Θεωρία. Νέες μορφές Κυριαρχίας και Συναρχίας. Αθήνα: Παπαζήσης.