Ανατολή Ανδρεάδου

Δικηγόρος

l.andreadou@gmail.com

Βιοηθική, ηθική & δίκαιο

Η βιοηθική είναι ένας νέος κλάδος, ο οποίος δημιουργήθηκε εξαιτίας της ραγδαίας βιοτεχνολογικής ανάπτυξης στους τομείς της ιατρικής, της βιολογίας και της βιοιατρικής. Ο ορισμός της βιοηθικής πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική», και έχει ως σημείο εκκίνησής της τον Van Rensselaer Potterο οποίος θεωρείται ο πατέρας της βιοηθικής με την αναφορά της λέξης για πρώτη φορά στο βιβλίο του το 1971 «Bioethics: a bridge to the future». Η εν λόγω επιστήμη διερευνά ηθικά ζητήματα και ερωτήματα που αφορούν κυρίως τα δικαιώματα ασθενών, σχέσεις ιατρού-ασθενή και νοσηλευτικού προσωπικού, την έκτρωση, την ανθρώπινη κλωνοποίηση, την ευθανασία, τις μεταμοσχεύσεις, την ευγονία καθώς και άλλα βιοτεχνολογικά  και γενετικά θέματα. Οι αλματώδεις εξελίξεις στις βιοεπιστήμες και τη βιοτεχνολογία διευρύνουν τις γνώσεις μας και τις ικανότητες χειραγώγησης της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης ζωής με τρόπους πρωτόγνωρους, οι οποίοι ενεργοποιούν ένα τεράστιο δυναμικό ευκαιριών. Προκύπτουν όμως μεγάλες προκλήσεις για την προσωπική και τη συλλογική ζωή, καθώς και τη σχέση των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον. Από την εξωσωματική γονιμοποίηση, τον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο, τον δανεισμό μήτρας και τη μεταθανάτια γονιμοποίηση, τις μεταμοσχεύσεις και την καθυστέρηση της γήρανσης, μέχρι τη συλλογή και χρήση γενετικών πληροφοριών –όχι μόνο για ιατρικούς σκοπούς αλλά και κατά την απονομή του δικαίου ή την ενδεχόμενη χρήση τους από τρίτους– και τις γενετικές παρεμβάσεις με στόχο την «τελειοποίηση» του ανθρώπου, εν γένει τη γενετική τροποποίηση οργανισμών, εγείρονται κρίσιμοι ηθικοί προβληματισμοί. Υπάρχουν ηθικά όρια στη χειραγώγηση βιολογικών διαδικασιών για την επίτευξη προσχεδιασμένων αποτελεσμάτων; Ποιες οι δυνητικές επιπτώσεις σε σχέση με τις θεμελιώδεις αρχές της κοινωνικής μας συμβίωσης, την αξιοπρέπεια, τις προσωπικές ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου; Ποιοι οι κίνδυνοι κατάχρησης, αλλά και της οικονομικής και πολιτικής εκμετάλλευσης των ευρημάτων των βιοεπιστημών, και πώς μπορεί αυτοί να αποτρέπονται; Η κοινωνική ένταξη των βιοεπιστημονικών επιτευγμάτων αποκτά βαρύνουσα κοινωνικοπολιτική σημασία, καθώς η αξιοποίησή τους συνδέεται με ζητήματα οργάνωσης της ζωής σε μια δημοκρατική πολιτεία.

Η «βιοηθική» ισορροπεί τον επιστημονικό προσανατολισμό της ιατρικής με τις ανθρώπινες αξίες και έχει στόχο όχι μόνο τη δημιουργία και στήριξη αρχών, αλλά και την καλύτερη κατανόηση των αρχών αυτών. Οι βάσικες αρχές της Βιοηθικής είναι: Σεβασμός της Αυτονομίας (respect of autonomy), Μη βλάβη συνανθρώπου (Non-maleficence), Ευεργεσία (Benefince), Δικαιοσύνη (Justice).

Το ενδιαφέρον για τη βιοηθική είναι σήμερα κυρίως πρακτικό και αφορά τη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων για τη ρύθμιση των αποτελεσμάτων των βιολογικών εφαρμογών. Ωστόσο υπάρχει ένας εύλογος σκεπτικισμός για το αν οποιαδήποτε μορφή ρύθμισης ζητημάτων που ανήκουν στο πεδίο της βιοηθικής, και ειδικά η νομική ρύθμιση, είναι αποδεκτή ή ακόμη αν μπορεί να εγγυηθεί αποτελεσματικότητα. Για τη μελέτη αυτή, η απάντηση είναι θετική, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Η ρύθμιση γενικά έχει νόημα αν αποφεύγει την επιβολή καταναγκαστικών επιταγών σε ζητήματα προσωπικής αυτονομίας και προσανατολίζεται στο να παρακινεί συμπεριφορές κοινωνικά επιθυμητές, μέσω επιτρεπτικών κανόνων, το περιεχόμενο των οποίων θα λαμβάνει υπ’ όψη τη δεοντολογία της επιστημονικής έρευνας. Ειδικά η νομική ρύθμιση μπορεί να έχει αποτελέσματα, όταν περιορίζεται σε συγκεκριμένες κοινωνικές επιπτώσεις της τεχνολογίας, επιδιώκοντας κυρίως να αναδεύει τη νομιμότητα ως συμφέρον της τελευταίας.

Στο τμήμα αυτό έχουμε συγκεντρώσει τα κυριότερα νομοθετικά κείμενα, καθώς και σημαντικές δικαστικές αποφάσεις για τα ζητήματα που απασχολούν την βιοηθική.

Βιβλιογραφία

Ιωαννίδης Α. Ιατρική Ηθική. Γαληνός 1988, 30(1): 121-129.

Κοϊος Ν. Ηθική Θεώρηση των Τεχνικών Παρεμβάσεων στο Ανθρώπινο Γονιδίωμα. Αθήνα, Σταμούλη, 2003 

http://www.vimaasklipiou.gr/volumes/2010/VOLUME%2002_10/VA_REV_4_09_02_10.pdf.

Beauchamp TL, Childress JF. Principles of Βiomedical Εthics, 5th ed. Oxford University, New York, 2001: 57-272.

Κουτσελίνης Α. Βασικές Αρχές Βιοηθικής, Ιατρικής Δεοντολογίας και Ιατρικής Ευθύνης. 1η έκδοση. Επιστημονικές Εκδόσεις Γρ. Παρισιάνος, Αθήνα, 1999: 43-50.

Solomon WD Rules and Principles. In: Reich WT (ed). Encyclopedia of Bioethics. New York: Free Press. 1978, vol. 1, pp 408. 

American Academy of Pediatrics. Sterilization of minors with developmental disabilities, Committee of Bioethics. Pediatrics 1999, 104 (2): 337-340.

Tristam Engerlhart H. The Foundations of Bioethics. New York, Oxford University Press, 1986.

Ιπποκράτης, Παραγγελίαι – Αφορισμοί, Αθήνα, 1991.

Beauchamp TL. The Principle Approach, Special Supplement, Hasting Center Report 1993, 23(6): 9.

Childress J. A principle-based approach. In: Kuhse H, Singer P (eds). A Companion to Bioethics. Malden, MA: Blackwell Publishing, 2005, pp 62.

O’Neill O. Autonomy and Trust in Bioethics. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, pp 17.

Kant I. Τα Θεμέλια της Μεταφυσικής των Ηθών [1785]. Αθήνα – Γιάννινα:

Δωδώνη, σελ. 106-109 και συνέχεια, 1984. 

Λυπουρλής Δ Ιπποκράτης. Ιατρικά Θέματα. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2000, σελ 64-65. 

Τσινόρεμα Σ., Λούης Κ., Θέματα Βιοηθικής, 2013, σελ. 27-91.